De parels van Amstelveen
Heemparken vormen internationaal uithangbord.
Een buitenstaander die voor het eerst door het Jac. P. Thijssepark in Amstelveen loopt, weet niet wat hem overkomt. Binnen een paar stappen gaat de bewoonde wereld over in een serene rust. Fraaie beplanting, waterpartijen en kronkelende paadjes zorgen voor een betoverende natuur. Niet voor niets staat dit natuurgebied op lijstjes van ‘mooiste parken van Europa’. “Ze horen bij de identiteit van Amstelveen en vormen ons uithangbord”, weet Cor Groeneveld, hoofd Wijkbeheer Zuid van de gemeente.
Wereldwijde aandacht
Amstelveen telt zes van zulke Heemparken. Ze zorgen voor extra woongenot en trekken daarmee veel bedrijven en inwoners aan. De parken geven de identiteit van de stad kleur en zijn gaandeweg een handelsmerk geworden. In zowel de nationale als internationale vakwereld van tuinarchitectuur hebben de Heemparken grote bekendheid en aantrekkingskracht. Groeneveld: “Vanuit de hele wereld komen vakmensen en tuinliefhebbers hierheen om onze parken te bestuderen. Het aanleggen van een groot park met alleen inheemse planten toont innovatie, creativiteit en lef. Daarnaast is in elk park gezorgd voor een unieke aanleg en beplanting.”
Fenomeen
Dat ging begin jaren veertig niet zonder slag of stoot. Amstelveen is gebouwd op een drassige bodem. Een lastige ondergrond om een park op aan te leggen. Daarom experimenteerden de verantwoordelijke ontwerpers Landwehr en Broerse destijds met inheemse planten als openbaar groen. Planten die goed gedijen op laagveen. Groeneveld: “Of ze het voorzien hebben of niet, maar daarmee zijn ze een compleet nieuwe richting in de tuinarchitectuur ingeslagen: tuinieren met wilde planten. In de vakliteratuur is dit een fenomeen. Het woord Heempark bestond voor die tijd niet eens, het is een Amstelveense uitvinding.” Groene hoofdstructuur ”Niet alleen in de parken, maar in de hele groenvoorziening zie je de heemkundige benadering terug. Bijvoorbeeld in de bermen in Amstelveen, dertig hectare in totaal. Het pronkstuk is de Beneluxbaan, die groenstroken heeft met een totale oppervlakte van tien hectare. De bermen zijn ingezaaid met bloemrijke planten, afgewisseld met bomenrijen en groepen heesters. “Vooral in de zomer zijn ze een lust voor het oog. De Heemparken vormen samen met de bermen een belangrijk onderdeel van de groene hoofdstructuur in onze gemeente.”
Rijksmonument
De ontwikkeling van de Heemparken heeft Amstelveen op meerdere vlakken veel goeds gebracht. “Amstelveen was vroeger een klein dorp, met weinig werkgelegenheid. Onze toenmalige burgemeester had goed door dat je als dorp wat te bieden moet hebben, anders word je opgeslokt door Amsterdam. Hij koos bewust voor een dorp met een groen karakter. De Heemparken werden aan het begin van de Tweede Wereldoorlog als werkgelegenheidsproject aangelegd.” Die strategie pakte goed uit. Amstelveen groeide uit tot een gewilde woonplaats en telt inmiddels 85.000 inwoners. Enkele jaren geleden wisten de Heemparken zelfs de status van Rijksmonument te verkrijgen; een eer die normaal gesproken alleen voor gebouwen is weggelegd. Het was voor het eerst dat Heemparken werden aangewezen door de Rijksdienst.
Functie van groen
Groeneveld: “De Heemparken van Amstelveen worden als uniek en beschermingswaardig beschouwd, vanwege de plaats die ze innemen in de nationale en Europese tuinarchitectuur.” Met de status van Rijksmonument heeft Amstelveen een extra wapen in handen om de bekendheid van de parken verder te vergroten. In dat kader deed Amstelveen in 2013 mee aan de verkiezing van Groenste stad van Nederland, waarin het een eervolle tweede plaats behaalde. “Het zijn allemaal initiatieven die aangeven hoe serieus de gemeente de strategische functie van ‘groen’ neemt”, stelt Groeneveld.
Unieke parels
De parken mogen dan een natuurlijke en inheemse uitstraling hebben, het onderhoud is intensief en vergt veel tijd, kennis en kunde. Daarnaast ontkomt Amstelveen net als elke andere gemeenten niet aan bezuinigingen. “Ook op groenvoorzieningen en onderhoud worden de budgetten gekort, dat is logisch”, zegt Groeneveld. “Maar ze blijven voor Amstelveen van strategisch belang en in die hoedanigheid blijft er voldoende budget beschikbaar voor deze unieke parels.” De gemeente heeft ‘een groot aantal’ vakmensen in dienst om de parken en bermen te onderhouden. “Het is een investering maar ook een bewuste keuze”, geeft Groeneveld aan. “Tegenover de investering staat een grote economische waarde. Relatief veel buitenlandse bedrijven en expats die zich oriënteren in de regio Amsterdam, strijken neer in Amstelveen. Dat komt mede door ons groene karakter. Zo zitten op onze Internationale school meer dan duizend kinderen en dat aantal groeit nog steeds. Als we zeventig jaar geleden die parken niet hadden ontwikkeld, had de gemeente er nu anders uit gezien en minder goed voorgestaan; daar ben ik van overtuigd.”
Robuust karakter
Niet alleen het reguliere groenonderhoud is een intensieve en uitdagende klus. Vooral het groot onderhoud vraag om innovatie en inzicht in de kwetsbare parken. Beheerder Cor Molleman is aangeschoven bij het gesprek om die uitdaging te verklaren. “In de parken is afkalving van de oevers en verlanding van de waterlopen een belangrijk aandachtspunt. Om de oever te beschermen tegen het water worden in de Heemparken veel boomstambeschoeiingen toegepast. Deze boomstambeschoeiingen geven de Heemparken een natuurlijk en robuust karakter. Bovendien past het gebruik van boomstammen goed in onze duurzaamheidsdoelstellingen.”
De boomstammen die gebruikt worden zijn afkomstig uit de eigen gemeente. Bomen die gerooid worden krijgen een hergebruiksfunctie als boomstambeschoeiing. “Hergebruik van een lokaal product heeft natuurlijk altijd de voorkeur. De beschoeiing komt na verloop van tijd echt tot leven door de unieke microklimaten die ontstaan.”
Baggeren
Voor het baggeren van dergelijke objecten is een goede voorbereiding essentieel. Gemaakte ‘fouten’ kunnen niet hersteld worden en leiden tot afbraak van de Rijksmonumenten. Samen met RPS startte de gemeente vijf jaar geleden de voorbereidingen op de baggerwerkzaamheden. “Zo’n langetermijnplanning is nodig om vooraf alle (technische)aspecten, risico’s en gevaren goed in beeld te hebben. Een minutieus proces met veel stakeholders en randvoorwaarden.”
Waterlelies
De daadwerkelijke baggerwerkzaamheden duurden vijf maanden en waren begin mei afgerond en opgeleverd. “Het was een spannende klus die de betrokken partijen naar volle tevredenheid hebben uitgevoerd”, aldus Molleman. “Natuurlijk zijn er in elk project tegenslagen en dan gaat het erom hoe daarmee wordt omgegaan. Er zijn bij mij geen klachten binnengekomen. Voor een dergelijk project in een kwetsbare en gevoelige omgeving is dat uniek. Het was in dit project mooi om te zien dat de gemeente, de aannemer en RPS ieder vanuit haar eigen rol proactief heeft gewerkt aan het eindresultaat.” Dankzij het baggerwerk zal de waterkwaliteit verbeteren en gaan de parken aan schoonheid winnen. “Het water is nog wat troebel, het moet zich allemaal nog zetten”, zegt Molleman. “Maar de waterlelies zullen snel terugkomen. Dan weet je dat je goed bezig bent.”
Het bericht De parels van Amstelveen verscheen eerst op RPS.