RPS zet sein op groen voor Hondekop
Welke babyboomer is er niet opgegroeid met de Hondekop en zijn karakteristieke bolle neus. Dankzij Stichting Mat’54 staat één treinstel na een grondige opknapbeurt weer op het Nederlandse spoorwegnet. Maar niet voordat RPS groen licht gaf na een chroom-6 onderzoek. We blikken erop terug met voorzitter en bekende radio-dj Erik de Zwart en bestuurslid Herman Zondag.
“Hé hallo.. leuk dat je er bent.” De stem klinkt al meteen vertrouwd. Niet verwonderlijk. Want als radio-DJ kwam deze stem decennialang menig huiskamer binnen. Erik de Zwart, bekend van onder meer Veronica, Tros en Radio 538 behoeft natuurlijk geen nadere introductie. Wat minder mensen weten is dat zijn liefde voor treinen van jongs af aan net zo groot is.
“Maar tijdens mijn puberjaren merkte ik dat je met treinen geen meisjes versiert. Toen ben ik maar deejay geworden”, klinkt het met een knipoog. De passie voor treinen bleef. De Zwart pakt zijn telefoon en toont een filmpje van zijn tuin. In een Madurodam-achtige setting toert een Glacier Express door een nagebouwd Zwitsers landschap met bergen, pittoreske huisjes, viaducten, seinen en wissels. “Jongens en techniek hè. Dat is het.”
Industrieel erfgoed
Dat nostalgische zie je ook terug in de Stichting Mat’54 waar De Zwart voorzitter van is. Hier houdt hij zich met een team van vrijwilligers en professionals bezig met het opknappen van de zogenaamde Hondekop, ook wel Materieel 1954 of kortweg Mat’54 genoemd.
Decennialang was dit populaire model beeldbepalend voor het treinvervoer in Nederland. Vooral te herkennen aan zijn bolle neus om de machinist beter te beschermen bij een eventuele aanrijding.
Toen de NS de laatste reguliere Hondekoppen in 1996 buiten dienst stelde, is het de stichting gelukt dit treinstel 766 te redden van de sloop. De Zwart: “De meeste babyboomers hebben er weleens een ritje in gemaakt. Het is een stukje Nederlands industrieel erfgoed dat we moeten koesteren. Want het geeft een prachtig beeld van hoe het treinverkeer er in de jaren ’60 en ’70 uitzag.”
Militaire precisie
NS schonk de trein aan Stichting Mat’54 voor een symbolisch bedrag van 10 euro. “Hij was keurig afgeleverd door de NS hoor, maar op een gegeven moment begon hij toch mankementen te vertonen”, zegt Herman Zondag die als bestuurslid techniek aan de stichting verbonden is.
Met een fanatieke club van vrijwilligers is het treinstel tussen 2008 en 2016 compleet gereviseerd. Daarbij zijn alle oude plamuur- en verflagen verwijderd, is slecht plaatwerk vervangen en is het treinstel opnieuw geschilderd in zijn groene afleveringskleur. “Elke boutje is losgeschroefd”, herinnert Zondag zich.
Dat de vrijwilligers hierbij niet over één nacht ijs gaan, wordt treffend geïllustreerd met de stickers aan de buitenkant van het treinstel. Er staan gewichten en treinnummers op. “Onze vrijwilligers zijn uren bezig geweest die stickers tot op de millimeter uit te schalen”, vertelt Zondag. “Niemand die het ziet, maar voor hen een belangrijk streven om het tot in kleinste details na te bootsen. Al ben ik ervan overtuigd dat de trein er nu mooier uitziet dan hoe hij in de jaren 50 van de lopende band afkwam.”
Waakzaamheid
Helaas begon de verf op den duur weer los te laten. “Al die laagjes op elkaar hechtten niet goed. Vroeger werden de treinen geplamuurd om ze mooi strak en glad te krijgen. Daar kruipt vocht achter en dat gaat loszitten”, weet De Zwart. “Toen zijn we opnieuw gaan kijken. En tot de conclusie gekomen dat alle laagjes er eerst af moesten om vervolgens weer van voor af aan te beginnen.”
Hierbij was waakzaamheid geboden. Want de verf die er tijdens de revisie op is gespoten, zou volgens de nieuwe normeringen chroom-6 houdend kunnen zijn.
Zondag: “Voor ons wat dit reden contact te zoeken met RPS. Want als de normen zijn aangepast, dan moet je daar als organisatie in mee. Maar bovenal wilden we geen onverantwoorde risico nemen. Je bent immers verantwoordelijk voor de mensen die aan de trein werken”, klinkt het stellig.
Chroom-6 onderzoek
RPS kwam polshoogte nemen en stelde een onderzoeksplan op. “Ze legde gedetailleerd uit wat ze gingen doen en wat dit dan concreet voor ons betekende. Ook de straler waar we mee samenwerkte kon zijn vragen stellen”, duidt Zondag de samenwerking.
“We hadden direct het gevoel dat er echt met ons meegedacht werd. Prettig is dat RPS er heel open instapt. Er zijn ook onderzoeksbureaus die meteen alle seinen op rood zetten, terwijl dat helemaal niet het geval hoeft te zijn.”
‘Hell of a job’
Uit de resultaten van de monstername door RPS kwam naar voren dat de seinen inderdaad op groen konden. Voor Zondag kwam dat niet als een verrassing. “Toen we dit treinstel 10 jaar geleden voor het eerst opnieuw in de verf zetten, bleek er na onderzoek in de oude verflagen ook geen chroom-6 in te zitten.”
De trein is in de zomer van 2021 helemaal gestraald tot het blanke metaal weer zichtbaar was. Daar kwamen vervolgens een primer en drie verflagen overheen gegaan. “Het was een hell of a job, maar dankzij onze vrijwilligers en partijen als Sikkens en RPS hebben we het met z’n allen toch binnen drie maanden gefikst”, klinkt De Zwart trots.
Bakkie soep
Die trots is in alles voelbaar als je met De Zwart door het langste nog rijdende museumtreinstel van Nederland loopt. “Kijk, dit is een trein zonder een transistor, dan wel een chip. Alles gaat nog op basis van de ouderwetse techniek met fysieke relais, dat zijn schakelaars die worden aangestuurd met een magneetje. Als je je bedenkt dat in een chip ongeveer één miljoen relais zit, dan besef je hoe bijzonder dit is.”
We passeren vervolgens het restauratiedeel. De Zwart vertelt hoe deze 766 vroeger dienst deed als intercity van Amsterdam naar Groningen. “Je kon dan een uitsmijter of bakkie soep pakken. Dit willen we de passagiers ook nu laten herbeleven. Alles in de keuken hebben we weer werkend gekregen. Dat is overigens geen vanzelfsprekendheid hoor. Neem de koelkasten, vroeger werkten die op freon (verzamelnaam voor groep chloorfluorkoolstofverbindingen, red). Dat is tegenwoordig verboden. We hebben een oplossing gevonden met een ander soort gas.”
“Ook hebben we een ingenieuze installatie voor het water bedacht. Er zit een installatie boven de keuken die het water opslaat, reinigt en zorgt dat het niet bederft. Dat zijn allemaal leuke dingen”, aldus de fanatieke voorzitter.
Oud-technici
Het onderhoud vindt plaats in Leidschendam bij NedTrain die hiervoor de ruimte faciliteert. Zondag: “Onder expertise van de NS melden we ons daar aan. Net zoals de huidige treinen moeten wij aan alle werkvoorschriften voldoen.”
Het is dan wel zo prettig dat er onder de vrijwilligers oud-technici van de NS en KLM klaar staan om te helpen. Over de kennis en ervaring van hen hoeft de stichting zich geen zorgen te maken. ‘Als onze vrijwilliger Fred destijds actief bij KLM zijn handtekening niet zette, dan ging het vliegtuig de lucht niet in. Op dat niveau zitten we. Belangrijk, want als je in een professionele omgeving opereert, zul je je ook zo moeten gedragen”, aldus Zondag.
Loterijlot
Naast de 766 is de stichting overigens ook eigenaar van de enige overgebleven BeNeLux Hondekop. Dit blauwe tweewagentreinstel reed vroeger tussen Amsterdam en Brussel. “De wél gelukte Fyra zeg ik altijd, gebouwd in Nederland en nu behorend tot het erfgoed”, vertelt De Zwart.
De stichting nam deze nieuwste aanwinst over van de Belgische spoorwegen. Het treinstel wordt wagon voor wagon uit elkaar geschroefd, geschuurd en opnieuw in de verf gezet. RPS heeft ook hier een chroom-6 onderzoek uitgevoerd.
“Je wilt niet weten wat we allemaal tegenkwamen bij zo’n grondige revisie”, weet De Zwart. “Van oude kranten en vogelnesten tot zelfs een loterijlot. Het is heel bijzonder om weer even terug te zijn in het verleden.”
Maar hoewel die kroniek hartstikke leuk is, kijkt de voorzitter toch vooral naar de toekomst. “We willen straks ook ritjes organiseren naar België en Luxemburg. Want de unieke geschiedenis van de Hondekop levend houden, dat is toch waar het allemaal om draait….”
Over Stichting Hondekop
Stichting Hondekop is de naam waaronder de Stichting Mat’54 Hondekop-vier en de Stichting Exploitatie Mat’54 zich naar buiten toe presenteren. De stichting heeft in eigendom en exploiteert twee Hondekop-treinstellen: het voormalige vierdelige NS-treinstel 766, beter bekend als een ‘Hondekop-vier’ en het voormalige tweedelige NMBS/SNCB-treinstel 220902, beter bekend als ‘de Benelux Hondekop’.
Donateurs
Door de hulp van de donateurs en vrijwilligers is het mogelijk geweest de 766 en de 220902 voor sloop te behoeden en een tweede leven als museumtreinstel te geven. Om beide treinstellen in de toekomst rijdend te kunnen houden blijft de steun van donateurs onmisbaar.
Chroom-6 onderzoek
RPS heeft een lang track-record en grote expertise opgebouwd. Met een materiaalonderzoek en geaccrediteerde analyse wordt de aanwezigheid en concentratie van chroom-6 bepaald. Vervolgens stellen onze arbeidshygiënisten aan de hand van onder andere luchtmetingen de grootte van het risico vast en adviseren over passende (bron)maatregelen. Zo heeft u snel duidelijkheid en weet wat u moet doen. Kijk voor meer informatie op de uitgebreide dienstenpagina over chroom-6.
Het bericht RPS zet sein op groen voor Hondekop verscheen eerst op RPS.